به گزارش قدس آنلاین به نقل از ویژه نامه بیت المقدس؛ «میدان المرجه»، نامی جدائی‌ناپذیر از میراث تاریخی دمشق و حتی سرزمین شام به شمار می‌رود، به گونه‌ای که می‌توان در این محل، نشانه‌های متعددی از میراث ادوار تاریخی مختلف این تمدن را مشاهده کرد. در مرکز این میدان، ستونی برنزی، به نام ستون تلگراف قرار گرفته که بیش از 100 سال پیش در 1907، توسط هنرمندی ایتالیایی، با هدف یادبود ساز و کار ارتباطی دمشق با مدینه و سایر شهرهای با اهمیت جهان اسلام، ساخته شده است.

در قسمت بالای این ستون، مسجد کوچکی به چشم می‌خورد که نمادی از مسجد جامع یلدز، واقع در ترکیه است. دمشق یکی از مهم‌ترین نقاط جهان اسلامی برای ترکان عثمانی به حساب می‌آمد، به طوری که نام شام شریف را بر آن نهاده و زیرساخت‌های ارتباطی و حمل و نقل مهمی را که عمدتا دارای کاربری‌های نظامی بود، در آن بنا نهادند.

از جمله مهم‌ترین این زیرساخت‌ها، می‌توان به خطوط راه آهن دمشق-مدینه اشاره کرد که تقریبا همزمان با ستون برنزی تلگراف ساخته شد و علی‌رغم کمک بزرگی که به عثمانی‌ها در نبرد علیه نیروهای متفقین کرد، اما عمر بسیار کوتاهی داشت.

انقلابیون عرب که خواستار رهایی از سلطه ترکان عثمانی بودند، در مناطق مختلفی دست به تخریب این خط آهن زدند. بعدها تلاش برای تعمیر و از سرگیری استفاده از آن به نتیجه نرسید و در نهایت، با تحویل بخش‌های مختلف این خط آهن به موزه‌های جهانی، توسط دولت سوریه، پرونده این میراث عثمانی‌ها در قلب شام برای همیشه بسته شد.

از سوی دیگر و در کنار آثار تمدنی و تاریخی در میدان المرجه، بسیاری از نشانه‌های تجدد سوریه نیز برای نخستین بار در این محل ظهور پیدا کردند؛ برای مثال می‌توان به اولین مجموعه هتل‌های نوین سوریه، اولین سینماها، قهوه‌خانه‌هایی که هنوز هم برخی از آن‌ها وجود دارند و البته ساختمان‌های بزرگ اداری دولت سوریه، از جمله وزارت کشور، اشاره کرد.

اما با عبور از فضای مادی و سازه‌های این میدان، میراثی به مراتب عمیق‌تر نیز در قلب این نقطه تاریخی دمشق وجود دارد که با گذشت حدود یک قرن از عمر آن، همچنان در خاطره جمعی سوری‌ها زنده مانده است. مردم دمشق، بر خلاف گردشگران خارجی، این میدان را با نام میدان شهدا می‌شناسند، نامی که ریشه در مناسبت تاریخی عید شهدا دارد و هر ساله در روز 6 می(16 اردیبهشت)، در کشورهای لبنان و سوریه، مراسم یادبود آن برگزار می‌گردد.

برای پاسخ به این سوال که ریشه تاریخی عید شهدا چیست، باید باری دیگر به به دهه‌های پیشین و میراثی که ترکان عثمانی در سرزمین شام از خود به جای گذاشته‌اند، باز گردیم.

در اواخر حکومت عثمانیان بر سرزمین‌های عربی و همزمان با سال‌های سرنوشت‌ساز جنگ جهانی اول، فشارهای داخلی و خارجی بر سلاطین ترک روز به روز در حال افزایش بود. آنان از یک سو قادر به ادامه جنگ با متفقین و به ویژه انگلیسی‌ها نبوده و از سوی دیگر، با جنبش‌های متعدد اسلامی و آزادی‌خواهانه در جهان عرب مواجه بودند که به طرز بی‌سابقه‌ای، عرصه را بر آنان تنگ کرده بود.

پس از شکست سنگین جمال پاشا، حاکم بلاد شام، از نیروهای متفقین در صحرای سینا، دیگر سلاطین ترک تاب تحمل این فضا را نداشته و موجی از خفقان و استبداد بی‌سابقه، سرزمین‌های عربی را که در اوج دوران روشنگری اسلامی قرار داشتند، فرا گرفت.

به این ترتیب، جمال پاشا، با خشونت بی‌سابقه‌ای به مطالبات شهروندان عربی پاسخ داده و میراث خونینی از خود در این سرزمین به جای گذاشت.

به دستور وی، دادگاه‌های غیر رسمی در منطقه عالیه در جبل عامل لبنان برپا شده و احکام اعدام در حجمی بی‌سابقه، در حق متهمین سوری و لبنانی در بازه زمانی 1915 تا 1917 صادر گردید.

بخش قابل توجهی از این اعدام‌ها در سوریه، در میدان المرجه رخ داد و در این میان، به علت حجم گسترده اعدام‌هایی که در تاریخ 6 می 1916 در این محل به وقوع پیوست، این تاریخ به عنوان یادبود عید شهدا در سوریه و لبنان به حساب آمده و تکریم می‌شود.

فضای غیر انسانی و وحشیانه‌ای که در پی این حجم از اعدام‌های گسترده و غیر شرعی شکل گرفت به حدی بود که حتی حسین‌بن علی‌الهاشمی، حاکم وقت سرزمین حجاز نیز برای توقف احکام اعدام به صورت مستقیم وارد رایزنی با جمال پاشا شد، رایزنی‌هایی که البته هیچ‌گاه نتیجه‌ای در بر نداشت و قادر به کنترل حجم نفرت سلاطین عثمانی، نسبت به آزادی خواهان جهان عرب نبود.

تاریخ گذشت، ترکان عثمانی هویت و سرزمین‌های تحت سیطره خود را یک جا باخته و ناچار به ترک بلاد شام شدند. پس از آن، آزادی‌خواهان سوریه، بار دیگر و در همان میدانی که به تهمت دروغین همکاری با استعمار فرانسه و انگلیس قتل عام شدند، توسط فرانسوی‌ها و این بار به علت مخالفت با استعمار به شهادت رسیدند.

اما در نهایت، فرانسوی‌ها نیز از خاک سوریه خارج شده و این کشور در کشاکش تاریخ، توانست با تشکیل حکومت مرکزی مقتدری، استقلال خود را باز یابد.

نام المرجه، که به علت فضای سرسبز و پر از درخت آن محل انتخاب شده بود، به شهدا تغییر یافت.

امروز با گذشت بیش از 100 سال از احداث ستون تلگراف، کسانی که در آرزوی احیای سلطنت عثمای هستند، باری دیگر به دمشق، یا همان شام شریف چشم دوخته‌اند، اما میدان شهدا در اختیار فرزندان اعرابی است که سال‌ها پیش در همان محل به شهادت رسیدند و تا زمانی که حافظه تاریخی آنان زنده باشد، هیچ‌گاه اجازه سقوط این میدان را نخواهند داد./

انتهای پیام

 سیاوش فلاح پور

ویژه نامه بیت المقدس دوشنبه هر هفته ضمیمه روزنامه قدس منتشر می شود.